Od ponad dziesięciu lat naukowcy i specjaliści w dziedzinie ochrony środowiska podnoszą świadomość na temat jednego z niewidocznych zagrożeń - ftalanów. Zastosowanie oraz kontrola tego rodzaju substancji w ściekach jest jednym z kluczowych elementów projektu STEP, gdyż związki te mają bezpośredni wpływ na jakość ścieków i osadów oraz mają szkodliwy wpływ na zdrowie.
Charakterystyka zagrożenia
Europejska Agencja Chemikaliów (ECHA) zajmująca się rejestracją, oceną, autoryzacją i wdrażaniem ograniczeń dotyczącymi chemikaliów wskazuje, że plastyfikatory - związki chemiczne zwane ftalanami - są stosowane w nowoczesnym przemyśle i gospodarstwach domowych w celu zwiększenia elastyczności, przejrzystości i trwałości tworzyw sztucznych. Ftalany to substancje zaburzające gospodarkę hormonalną, mające również toksyczny wpływ na układ rozrodczy. Według danych ekspertów przekazanych Komisji Europejskiej, wszystkie przedmioty codziennego użytku, tj. perfumy, kosmetyki, plastikowe naczynia, proszki do prania, papier do pieczenia, telefony komórkowe, środki higieny osobistej, tekstylia - mogą skutkować niepłodnością, wadami wrodzonymi, rakiem, cukrzycą, a nawet stanowić przyczynę otyłości. Ftalany przedostają się do organizmu ludzkiego poprzez żywność zapakowaną lub wyprodukowaną przy użyciu urządzeń z tworzyw sztucznych. Według naukowców z Uniwersytetu Columbia (USA), ftalany są rozpuszczalne w tłuszczach, a lipidy w mleku przyciągają szkodliwe substancje z plastikowych rur, co powoduje zanieczyszczenie mleka szkodliwymi związkami chemicznymi. Niestety, lista produktów stanowiących źródło zanieczyszczenia ftalanami jest znacznie dłuższa. Ftalany są stosowane i znajdują się w różnych artykułach gospodarstwa domowego: zasłonach prysznicowych, winylowej tapicerce, klejach, wykładzinach podłogowych, opakowaniach i foliach do pakowania żywności, materiałach czyszczących. Środki higieny osobistej - pomadki do ust, perfumy, dezodoranty, produkty do pielęgnacji włosów, lakiery do paznokci i mydła w płynie - również zawierają ftalany.
Nieoczekiwane wyniki badań
Odpowiedzialność za obecność ftalanów w gospodarstwach domowych ponoszą producenci. Szacuje się, że sama Europa produkuje około 1,5 miliona ton plastyfikatorów rocznie, z czego około 70 % stanowią ftalany.
Dane dotyczące występowania i zagęszczenia ftalanów w ściekach na Litwie nie są dostępne. Substancje te wykryto w odpadach ściekowych dostarczonych do oczyszczalni należącej do spółki „Klaipedos vanduo” (Litwa). Dlatego też w grudniu 2018 r., podczas międzynarodowego spotkania w ramach projektu STEP naukowcy z Uniwersytetu w Kłajpedzie, mieszkańcy miasta, ekologowie zatrudnieni w przedsiębiorstwach przemysłowych wraz ze specjalistami w zakresie ochrony środowiska wyrazili potrzebę rozpoczęcia badań stężeń nowych szkodliwych substancji w odpadach ściekowych produkowanych w różnych zakładach w celu oceny poziomu wytwarzania i rozprzestrzeniania ftalanów.
„W tym celu w różnych miejscach miasta i dzielnicy Kłajpedy pobrano 37 próbek ścieków, które pod koniec 2019 r. zostały poddane analizie w Wileńskim Laboratorium Badawczym Wody” - powiedziała Danguolė Čeledinienė - przedstawicielka spółki „Klaipėdos vanduo”, specjalistka w zakresie ekologii.
Powszechne jest błędne przekonanie, że ftalany znajdują się jedynie w odpadach ściekowych firm z branży tworzyw sztucznych. Zgodnie z wynikami badań przeprowadzonych w ramach projektu STEP Interreg, możemy stwierdzić obecność ftalanów w odpadach ściekowych wszystkich rodzajów działalności, np. w przedsiębiorstwach przemysłowych lub produkcyjnych, supermarketach, agencjach rządowych i organizacjach, które nie mają żadnego związku z produkcją lub przemysłem, a także w ściekach komunalnych - nawet w szkołach i przedszkolach.
Zalecenia dotyczące unikania stosowania tworzyw sztucznych
Według naukowców, głównym środkiem ochrony przed tymi szkodliwymi substancjami jest unikanie produktów z tworzyw sztucznych lub ich opakowań, nadanie priorytetu produktom ekologicznym w opakowaniach szklanych. Obecnie, w ramach projektu STEP realizowanego przez Uniwersytet w Kłajpedzie, badane są również stężenia ftalanów w ściekach i osadach polskiego miasta Goleniów. Realizowane są również badania poziomu ftalanów w wodzie ściekowej na wyspie Bornholm. Na podstawie tych danych badacze Uniwersytetu w Kłajpedzie wraz z partnerami projektu i partnerem stowarzyszonym - specjaliści „Klaipėdos vanduo” - przeanalizują uzyskane wyniki i przedstawią kilka wniosków i zaleceń dotyczących środków redukcji zanieczyszczeń.
Pełna treść artykułu w j. litewskim jest dostępna w tym miejscu.
Polish 
English